Нематэрыяльная каштоўнасць “Культура беларускай дуды ў г.Мінску” мае комплексную форму ўвасаблення і ўключае наступныя складнікі.
1. Апісанне музычнага інструмента. Дудары горада Мінска выкарыстоўваюць музычны інструмент, які ўяўляе сабой аднабурдонную дуду. Яна адпавядае традыцыйным узорам, што бытавалі на тэрыторыі Беларусі. Інструмент складаецца са скуранога меха, соскі-сопеля, жалейкі і бурдона. У якасці матэрыяла выкарыстаны скура буйной рагатай жывёлы, драўніна клёна, раструбы (рагаўні) могуць быць выкананы з рога буйной рагатай жывёлы. Тэхналогія вытворчасці ўключае тачэнне, свідраванне, склейку або прашыванне скуранога мяшка, наступную настройку інструмента.
2. Музычна-інструментальнае выканальніцкае мастацтва грунтуецца на традыцыйным рэпертуары дудовай музыкі, а таксама ўключае сучасныя найгрышы, выконваемыя як сольна, так і ў ансамблі з іншымі беларускімі народнымі інструментамі. Дудары г.Мінска маюць прафесійную вышэйшую музычную адукацыю і з’яўляюцца баяністамі, трубачамі, кларнецістамі або флейцістамі і валодаюць акадэмічнай манерай выканання. Сярод выканаўцаў большасць складаюць мужчыны. Падчас выканання некаторыя дудары трымаюць дуду пад левы бок, некаторыя пад правы, таксама могуць прытрымліваць бурдон каля меха. У рэпертуары або імправізацыі саміх выканаўцаў, заснаваныя на народным фальклоры, мелодыях з “Полацкага сшытку”, або апрацаваныя ці напісаныя творы сучаснымі беларускімі кампазітарамі У.М.Громам, А.Я.Крамко, І.А.Мангушавым. Мелодыі, якія выконваюць на дудзе, уключаюць, у тым ліку, танцавальна-вакальныя кампазіцыі. Як правіла, найгрышы на дудзе могуць быць як уступ да музычнага твора, які выконваецца ансамблем, або сола паміж ансамблевым выкананнем. Пашыраецца практыка спалучэння ігры на дудзе пад акампанемент фартэпіяна.
3. Разнастайныя формы культурных практык з удзелам дудароў. На тэрыторыі г.Мінска дудары ўваходзяць у склад розных калектываў, сярод якіх Беларускі дзяржаўны акадэмічны заслужаны харэаграфічны ансамбль “Харошкі”, Нацыянальны акадэмічны хор Рэспублікі Беларусь імя Генадзя Цітовіча, Філармонія для дзяцей і юнацтва Беларускай дзяржаўнай філармоніі, Заслужаны аматарскі калектыў Рэспублікі Беларусь ансамбль народнай песні і музыкі “Шчодрыца” Мінскага гарадскога палаца культуры, Заслужаны аматарскі калектыў Рэспублікі Беларусь, фальклорны ансамбль “Дударыкі” УА “Гімназія № 14 г.Мінска” і іншыя прафесійныя і аматарскія гурты. Дудовая музыка ўключана ў рэпертуар акадэмічных, школьных і аматарскіх калектываў. Адной з форм культурна-адукацыйных практык з удзелам дудароў з’яўляецца выкладанне дуды ў гуртках устаноў школьнай і па-зашкольнай адукацыі, знаёмства студэнтаў Інстытута павышэння кваліфікацыі БДУКМ з дадзеным інструментам і яго гучаннем падчас заняткаў. Дудары і майстры ўдзельнічаюць у фэстах, кірмашах, творчых конкурсах, канцэртах, музейных культурна-асветніцкіх праектах і інш.
4. Сакральна-міфалагічныя ўяўленні, звязаныя з беларуской дудой. Традыцыйна дуду лічаць рытуальным інструментам, які першапачаткова звязвалі з культам Перуна і выкарыстоўвалі для выклікання дажджу. Адначасова распаўсюджаны ўяўленні, якія звязваюць дуду з культам казы і аднаўленнем жыцця праз агонь. Устойлівымі ўяўленнямі з’яўляюцца асацыяцыі дуды з падземным светам. Менавіта гэтымі ўяўленнямі тлумачыцца форма дуды: бурдон, які апушчаны ўніз, сімвалізіруе падземны свет, скураны мех (першапачаткова са шкуры казы) – сувязь паміж падземным светам і сучасным зямным жыццём. Пасля смерці “казы” (зносу скуранога меха) дуда пераўтвараецца ў чорнага лебедзя (форму лебедзя нагадвае дуда ў перавернутым стане).
Дуда – старажытны традыцыйны музычны інструмент і твор дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, з’яўляецца не толькі старажытным музычным інструментам, але і атрыбутам рытуальна-музычных практык, якія ўзыходзяць да старажытных культаў.
У Магілёўскай вобласці творчую, культурную дзейнасць ажыццяўляе адзін дудар гэта – Мікалай Георгіевіч Забаўскі, які грае на інструменце на слых, без нот. Мікалай Георгіевіч выкарыстоўвае музычны інструмент у абрадах, у якіх ён ўдзельнічае, грае на дудзе ў народным ансамблі народнай песні “Вязанка” Вязьеўскага сельскага Дома культуры ДУК “Цэнтралізаваная клубная сістэма Асіповіцкага раёна”. У рэпертуар музыкі ўваходзяць наступныя песні: “Калядная”, “Саўка ды Грышка”, “Рэчанька”, “Падыспань”, “Лявоніха”, “Пад’язжаем мы да сяла”, “Карагод вялікі – вуліца малая”.
Забаўскі Мікалай Георгіевіч набыў інструмент у беларускага майстра музычных інструментаў Тодара Кашкурэвіча.
Тодар Кашкурэвіч нарадзіўся у Мінску ў мастацкай сям’і і з’яўляецца прадстаўніком мастацкай дынастыі Кашкурэвічаў. Працуе ў галіне манументальнага мастацтва, жывапісу, кніжнай графікі і дызайну. Даследуе і аднаўляе старадаўнюю музычную традыцыю (беларуская дуда, ліра). Гэта адзін з найбольш вядомых у балтыйскім рэгіёне майстроў, што вырабляюць дуды паводле аўтэнтычных узораў і пачынальнікаў сучаснага дударскага руху ў Беларусі.
Культура беларускай дуды з’яўляецца комплекснай нематэрыяльнай каштоўнасцю, якая ўключае веды і навыкі, звязаныя з вырабам і выкарыстаннем музычнага інструмента адпаведнага традыцыйным узорам, што здаўна бытавалі на тэрыторыі Беларусі, музычна-інструментальнае выканальніцкае мастацтва, якое грунтуецца на традыцыйным рэпертуары дудовай музыкі і паступова ўключае больш сучасныя найгрышы, разнастайныя формы культурных практык з удзелам дудароў – музыкаванне падчас традыцыйных каляндарных і грамадскіх святаў; кірмашоў, фестываляў, вечарын традыцыйных танцаў, канцэртаў і іншых урачыстых падзей, а таксама сакральна-міфалагічныя ўяўленні, звязаныя з беларускай дудой. Дуда – старажытны традыцыйны музычны інструмент і твор дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. У мінулыя стагоддзі з’яўлялася не толькі музычным інструментам, але і атрыбутам рытуальна-магічных практык, якія ўзыходзілі да старажытных культаў. Дуда была вельмі папулярным музычным інструментам, выкарыстоўвалася для суправаджэння танцаў, песень і прыпевак, на сямейных і каляндарных абрадавых святах, ігрышчах і кірмашах. На дудзе ігралі як сольна, так і ў ансамблі са скрыпкай, цымбаламі і бубнам. Узоры аўтэнтычных найгрышаў на дудзе прадстаўляюць вялікую мастацкую і гістарычную вартасць, паколькі дэманструюць стылявыя асаблівасці найбольш даўніх пластоў музычнай культуры беларусаў.
Беларуская дуда – музычны інструмент, які належыць да класу язычковых аэрафонаў. Уяўляе сабой скураны мех з маленькай трубачкай-«соскай» для напаўнення яго паветрам і некалькімі ігравымі трубкамі рознай даўжыні – «перабор» (або «жалейка») з 6-8 адтулінамі для выканання мелодыі і 1-2 трубкі – «гукі». Кожны «гук» выдае толькі адзін нязменны тон (бурдон). Ігравыя трубкі маюць на адным канцы пішчык з адзінарным язычком з чароту або гусінага (індычага) пяра, на другім – рагавень (выгнуты раструб). Такім чынам, дуда ўяўляе сабой скураны мех, да якога далучаны драўляная жалейка, бурдон (адзін альбо некалькі), сапель. Праз сапель, звычайна, чалавек дзьме паветра, якім напаўняецца мех. Апошні трымаецца пад левай пахай такім чынам, каб сапель дацягваўся да роту выканаўцы. Падціскаючы мех рукой, надаецца паветраны ціск, які падаецца ў канал жалейкі і бурдона герметычна прыробленых да асновы (самаго меха). У сапелі павінен прысутнічать клапан, які не дае зваротнага ходу. У жалейцы і бурдоне прысутнічаюць драўляныя пішчыкі (прынцып духавога музычнага інструмента). Пад уздзеяннем паветранага ціску выдаецца гук. Бурдон гучыць адным танальным гукам, які зыходзіць праз раструб на канцы (рагаўні). Жалейка выконвае асноўную ролю. У ёй прысутнічаюць дзесяць адтулін (прынцып блок-флейты) і рагаўня. Па памерах жалейка заўсёды меншая чым бурдон. Меладычныя трубкі (жалейка, бурдон) пераважна робяцца з клёну, рагаўні з ліпы. У некаторых выпадках драўляныя элементы ўпрыгожваюцца інкрустацыяй з метала. Мех вырабляецца са скуры буйнай рагатай жывёлы. Для зручнасці навязваецца пояс, якім дуда падвешваецца на плячо музыкі. На працягу апошніх 25 гадоў адбываецца адраджэнне беларускай дуды дзякуючы працы даследчыкаў, выкладчыкаў з Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта культуры і мастацтваў, майстроў па вырабе дуд, музыкаў-аматараў. У сучаснай музычнай практыцы дуда гучыць у шматлікіх калектывах розных музычных кірункаў (ансамблі народнай музыкі, аркестр імя І.Жыновіча, рок-гурты і інш.). Вытокі беларускай інструментальнай музыкі губляюцца ў глыбіні стагоддзяў. У сістэме духоўнай культуры беларусаў ёй належыць адмысловае месца, паколькі яна, як і некаторыя іншыя складнікі фальклору, звязана з самымі рознымі сферамі народнага жыцця (працай, абрадамі, хатнім побытам, адпачынкам). Да сярэдзіны ХХ ст. дуда была адным з галоўных інструментаў на танцавальных вячорках беларусаў.
Без дуды не абыходзілася не толькі на ігрышчах, кірмашах, у корчмах, але і ў час асобных каляндарна-земляробчых і сямейных абрадаў, асаблівую ролю дуда выконвала падчас вяселля. Выканаўца на дудзе, паводле вераванняў беларусаў, лічыўся сакральнай асобай, якая валодае звышнатуральнай сілай, здольны гукамі сваёй прылады выклікаць дождж, сонца і вецер. Сёння мы сутыкаемся з феноменам узрастаючай цікавасці да беларускай народнай культуры і яе спадчыны. Папулярызуецца фальклорная музыка, народныя танцы, абрады, гулянні. Дударства існуе ў звязку з традыцыямі і з’яўляецца часткай культуры ў цэлым. Заходні тып усходнееўрапейскіх дудаў уключае (апроч беларускай аднагукавай і двухгукавай дудаў) дуду Аўкштайціі і Жмудзі (сучаснай Літвы), дуды Велькапольшчы (сучаснай заходняй Польшчы), дуды тыпу “бок” вендаў (сучаснай Усходняй Германіі), часткова Чэхіі. Усе інструменты дадзенага тыпу дэманструюць адзінства ў выкарыстанні ражкоў-раструбаў, а таксама дэкору волавам (кольцы, пілападобны элемент, нахіленыя палоскі і інш.). Скандынаўска-балтыйскі тып уключае дуды Даларны (сучасная Швецыя), часткова Фінляндыі. Пад дадзены тып дудаў у большай ступені падыходзіць беларуская дуда-мацянка. Заходнебалканскі тып дудаў уключае інструменты з Босніі-Герцагавіны, Албаніі, Грэцыі і вострава Крыт. Цэнтральнабалканскі тып дудаў уключае інструменты з Славеніі, Паўночнай Сербіі, Славакіі, Венгрыі, Паўднёвай Польшчы і Заходняй Украіны. Інструменты дадзенай групы спалучаюць рысы заходнебалканскага тыпу дудаў, у якіх разам выкарыстоўваюцца асобы гук і ражкі-раструбы (у некаторых выпадках у рудыментарнай форме). Дэкор выкарыстоўваецца эпізадычна волавам, прысутнічаюць геаметрычная разьба і драўляная стылізаваная галава казы. Гэта сведчыць пра ўзаемапранікненне традыцый. На сённяшні дзень уменні ігры на дудзе і майстэрства вырабу інструмента перадаюцца пераважна ад майстра да вучня.
