Першаўзоры беларускай выцінанкі, як і гродзенскай, захаваліся ў адзінкавых экзэмплярах. Дзякуючы энтузіястам-даследчыкам народнай культуры, асобныя вырабы з паперы ўтылітарнага прызначэння былі зафіксаваны на фота і змешчаны ў вядомых рэспубліканскіх выданнях па традыцыйнай культуры. Пры даволі масавым бытаванні выцінанкі рэгіянальныя асаблівасці прасочваюцца невыразна. Больш дакладныя звесткі пра рэгіянальныя (лакальныя) асаблівасці гэтага народнага мастацтва даюць успаміны старэйшых носьбітаў традыцыі выразання з паперы. Так, на Навагрудчыне існавала адметная тэхніка ўпрыгожвання папяровымі ўзорамі свайго жылля. Мясцовыя гаспадыні не толькі дэкарыравалі палічкі і рэзалі сняжынкі на Каляды, але і рабілі складаныя (рапортныя) фіранкі на вокны, ручнікі-набожнікі, сурвэткі пад пірагі. Асновай такіх вырабаў з’яўляецца ромбавідная сетка, якая імітуе ячэйкі гардзіннага палатна, вязанага з нітак. На іх размяшчаюцца сіметрычныя буйныя кветкі або букеты, а па краях выбіваюцца зубчыкі паўмесяцам або вугольнікамі. Для работы скарыстоўвалі толькі ёмкія, шчыльныя лісты паперы (цяпер – ватман). Дзеля больш дакладнай імітацыі гафтаваных вырабаў традыцыйную тэхніку выразання дапаўнялі адметнымі прыёмамі: выбіваннем кружкоў трубачкамі, выразанне нажом на дошцы, выбіванне ўзораў цвіком альбо долатам з дапамогай малатка. Гэта адметная тэхніка “выбівання” пэўнага малюнка на паперы існавала на Навагрудчыне ў 30-я і пасляваенныя гады мінулага стагоддзя. Пэўны час традыцыя была забыта. І толькі ў 1998 годзе дзякуючы супрацоўніку Навагрудскага гісторыка-краязнаўчага музея Ніне Пятроўне Шурак (1932-2009) навагрудская выцінанка-выбіванка набывае новае жыццё. У 2016 годзе традыцыя вырэзвання з паперы (выцінанка-выбіванка) у Навагрудскім раёне была ўключана ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.
У творчасці большасці гродзенскіх майстроў выцінанкі прасочваюцца элементы традыцыйнага рамяства ў спалучэнні з асабістым мастацкім пераасэнсаваннем. Такі падыход да мастацтва выцінанкі характэрны майстрам г.Гродна, Гродзенскага раёна, г.Ліды. Гэта натхняе творцаў звяртацца да вытокаў народнай культуры і праз выцінанку тактоўна яе трансліраваць у сучасным асяроддзі. У работах майстроў выцінанкі з Астравецкага, Воранаўскага, Карэліцкага, Мастоўскага, Свіслацкага, Слонімскага раёнаў асабісты мастацкі стыль пераважае. Нездарма сучаснае майстэрства выцінанкі часам называюць “папяровай графікай”, а мастацкія кампазіцыі, выкананыя ў тэхніцы выцінанкі, параўноўваюць са “станковымі” творамі
Выцінанка – від традыцыйнага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Гэта ажурны ўзор, выразаны з белай ці каляровай паперы. Выцінанкі бываюць геаметрычнымі, расліннымі ці нават сюжэтнымі, з выявамі людзей ці жывёл. У Беларусі выцінанка была найбольш распаўсюджана ў ХІХ – першай палове ХХ стагоддзяў. Выкарыстоўвалася для ўпрыгожання жытла, як аздоба інтэр’ера ці яго асобных элементаў да свят і ўрачыстасцей. Папяровыя фіранкі на вокнах, абклады на абразах, узоры на сценах і мэблі былі папулярныя пасля вайны ў вёсцы. Жанчыны рабілі іх, каб упрыгожыць хату на Раство ці Вялікдзень. Выкарыстоўвалі паперу, бо яна была танная. Бывала, што ўзоры выразалі нават з газеты. На Беларусі захавалася не так шмат старажытных узораў дадзенага віду народнай творчасці. Гэта звязана з нетрываласцю матэрыялу. Калі выцінанка мела непрывабны выгляд, то яе замянялі на новую, захоўваць старыя не мела сэнсу, бо іх стваралі адносна лёгка і хутка. Таму вельмі складана прасачыць рэгіянальныя асаблівасці беларускай выцінанкі. Сучасная беларуская выцінанка – вельмі адметная і самастойная мастацкая з’ява. Даследчыкі кажуць аб адраджэнні гэтага віду народнай творчасці ў апошнія два дзесяцігоддзі. Адыход ад практычных і ўтылітарных функцый, набыццё ўласнай мастацкай самакаштоўнасці, імкненне і здольнасць адлюстраваць любую тэму прывялі да іншага стаўлення да выцінанкі. Цяпер гэта аб’ект музейных калекцый, выстаў народнага мастацтва; арыгінальны падарунак і сувенір.
У творчасці ўсіх сучасных майстроў-выцінаншчыкаў, нягледзячы на разнастайнасць тэм і прыёмаў, прасочваецца сувязь з традыцыяй. Тэматыка твораў рознабаковая – ад адлюстравання побыту, фальклору, міфалогіі, традыцыйных свят і абрадаў, замалёвак народнага жыцця, помнікаў архітэктуры да глыбока філасофскіх сюжэтаў. Кожны чалавек можа займацца выцінанкай, выразаць кветкі, рабіць закладкі ў кніжкі, пано ў інтэр’еры. Гэта дэмакратычны від мастацтва, якім можа займацца любы чалавек, у любым узросце, не абавязкова мець надзвычайныя здольнасці.
Адным з відаў традыцыйнага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва Беларусі з'яўляецца выцінанка – ажурнае сіметрычнае выразанне з суцэльнага ліста паперы. Скарыўшы многія дзяржавы, яно прыжылося настолькі, што яго лічаць сваім спрадвечным традыцыйным рамяством многія народы.
Мастацтва выцінанкі – традыцыйны беларускі від творчасці, які дасягнуў высокага мастацкага ўзроўню. Выразанне ажурных узораў з белай і каляровай паперы фарміравалася як адзін з відаў народнага мастацтва. У народным побыце беларусаў гэты від творчасці стаў распаўсюджаны ў сярэдзіне ХІХ ст. Гэтаму спрыяла некалькі прычын:
1. Шырокае выкарыстанне паперы ў побытавых мэтах, бо да ХVІІІ ст. на беларускіх землях было пабудавана каля 30 папяровых фабрык, папера стала даступнай і адносна таннай.
2. Змена характара інтэр’ера беларускага жылля. З пераходам ад “чорнай” (задымленай) хаты да “чыстай” інтэр’ер яе запаўняўся мастацкімі тканінамі, вышыўкай, вырабамі з дрэва і г.д. Не апошнюю ролю ў фарміраванні ўнутранага ўбрання жылля адыгралі і выцінанкі. Яны былі цесна звязаны з жыццём народа, яго вераваннямі і ўяўленнямі, з’яўляліся найбольш даступнай формай мастацкай творчасці беларусаў.
3. Культурныя сувязі беларусаў з іншымі народамі. Варта адзначыць, што ў кожнай мясцовасці ўсталёўваліся свае мастацкія асаблівасці гэтага віда творчасці. Украінскія выразкі – вясёлыя, стракатыя, яркія і адрозніваюцца дробнымі матывамі. Для прыбалтыйскіх выразак характэрны строгія лініі ўзора, стрыманасць, нярэдка сустракаюцца натуралістычныя кампазіцыі. Для беларускіх і польскіх выцінанак – спакой і стрыманасць, жыццёвая практычнасць.
На сённяшні дзень мастацтва выцінанкі Віцебскай вобласці вельмі разнастайнае і багатае па сваіх формах. У ім прысутнічае поўны асартымент усіх магчымых вырабаў у гэтай тэхніцы: побытавыя фіранкі, сурвэткі, вугалкі, падузорнікі; сюжэты на традыцыйныя тэмы – букеты, кветкі ў вазонах, гірлянды, Дрэвы жыцця, птушкі і інш., якія выкарыстоўваюццца для афармлення аконных рам, пано; кампазіцыі на сюжэты з увядзеннем антрапаморфных і архітэктурных выяў, народных святаў і абрадаў, духоўных тэм; сілуэтная выразка; станкавыя кампазіцыі; аб’ёмныя работы – птушкі, паштоўкі, ліхтары, зоркі і інш.
Беларускае мастацтва выцінанкі мае наступныя адметныя вартасці:
- Мастацкія: рытмічнае паўтарэнне элементаў арнамента, іх раўнамернае сіметрычнае размяшчэнне на плоскасці круга, квадрата або прамавугольніка, што стварае прыгожы малюнак і цэльную кампазіцыю; традыцыйнае для беларускіх майстроў “Дрэва жыцця” выступае і як самастойны твор, і як цэнтральны матыў дэкаратыўнай кампазіцыі. складанасць і вытанчанасць формаў, ажурны ўзор з’яднаны ў непаўторным адзінстве.
- Духоўныя: пераемнасць традыцый; непарыўная сувязь з жыццёвымі абставінамі майстроў, прымацаванасць творчасціда роднага краю.
