Куратар:

Магілёўскі абласны метадычны цэнтр народнай творчасці і культурна-астветнай работы. Адрас: вул. Першамайская, 10, г. Магілёў, 212010;

Назва:

Традыцыйныя вобразы і тэхналогія вырабу гліняных народных цацак-свістулек Магілёўскага Падняпроўя

Другая назва элемента НКС (прынятая ў канкрэтнай супольнасці, лакальны варыянт):

Свісцёлкі (свісцёлы, пахсвісцёлы), дудзелкі, свішчыкі, свісток, гліняшы.

Адпаведная(ыя) супольнасць(і), група(ы) альбо індывідуум(мы):

Якавенка Вячаслаў Мікалаевіч, народны майстар, член Беларускага саюза майстроў народнай творчасці адрадзіў Падняпроўскую народную традыцыйную гліняную цацку-свістульку. Яшчанка Любоў Міхайлаўна, народны майстар, член Беларускага саюза майстроў народнай творчасці – вырабляе Падняпроўскую цацку-свістульку.

Арэол распаўсюджвання:

Кароткае апісанне элемента:

Падняпроўская гліняная цацка-свістулька – гэта ручны выраб з гліны, прызначаны для атрымання свісту, розных гукаў і выконвання мелодый.
У старажытнасці арэал распаўсюджвання Падняпроўскай глінянай цацкі – гэта тэрыторыя Верхняга Падняпроўя. У большасці свістулькі ўвасаблялі такія вобразы, як птушка, курка, пеўнік, качка, конь, козлік, баранчык (авечка), сабачка, бычок, мядзведзь, вершнік на кані, вадзяны свісток “салавейка”. Радзей сустракаліся сава (сыч), парсюк (свінка, дзік), рыбка, алень (лось). Напрыканцы ХІХ ст. гарадскія майстры, у прыватнасці Магілёўскія, паступова пачыналі, пад уплывам рынку і расійскіх цацак, адыходзіць ад традыцыі. Маглі зрабіць ката, чарапаху, жабку, ільва, барыню. Хаця гэтыя вобразы былі вядомыя нашым продкам з даўніны. Яны сустракаюцца як багі, духі, татэмы роду, на  ручніках і ў фальклоры. Калі ж вырабы мелі 4 і больш ігравых адтулін, гэта былі ўжо сапраўдныя акарыны.
Толькі ў Падняпроўскай глінянай цаццы ёсць такія вобразы і формы як, птушка, качка, конь, птушка-конь (качка-конь), Крычаўскі конь (качка-конь), вершнік на качцы, вершнік на качцы-кані,
вершнік на кані, коне-певень. Яны адразу адрозніваюцца і вылучаюцца сваёй вобразнасцю, умоўнасцю, пластычным лаканізмам, асаблівымі тэхналогіямі вырабу. З далёкіх архаічных часоў менавіта патомныя майстры ўсходняга Магілёўскага Верхняга Падняпроўя, пераймаючы прыёмы лепкі і характар трактоўкі вобразаў, данеслі амаль да пачатку 80-х гадоў ХХ стагоддзя стылістыку, сімвалы, гукі і подых старажытнасці.
Адрадзіў Падняпроўскую цацку-свістульку напачатку 1990-х гадоў народны майстар Вячаслаў Мікалаевіч Якавенка, які і ў цяперашні час  вырабляе і папулярызуе ўсе формы і вобразы гліняных народных цацак-свістулек Магілёўскага Падняпроўя: праводзіць майстар-класы, прэзентацыі, семінары, гутаркі, чытае лекцыі, з’яўляецца кіраўніком узорнай студыі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва “Свісцёлка” раённага Цэнтра культуры ДУК “Цэнтралізаваная клубная сістэма Крычаўскага раёна”. У г. Магілёве традыцыю лепкі арыгінальных гліняных цацак аднаўляе народны майстар Любоў Міхайлаўна Яшчанка, кіраўнік аб’яднання па інтарэсах “Чароўная гліна” ДУА “Педагагічны комплекс яслі-сад-школа №44 г. Магілёва”.
Майстры-носьбіты папулярызуюць Падняпроўскую гліняную цацку-свістульку на розных мерапрыемствах, такіх як фестывалі, конкурсы, агляды, святы, семінары, прэзентацыі, сустрэчы, выставы, форумы, майстар-класы, якія праходзяць у Беларусі, Расіі і іншых краінах.

Катэгорыя элемента:

Традыцыйныя рамёствы » Ганчарства

Веды і навыкі, якія могуць быць карыснымі і цікавымі сучасным спажыўцам:

Амаль усё, што датычыцца Падняпроўскай цацкі-свістулькі, цікава сучасным спажыўцам і карыстальнікам: як малым, так і дарослым. Дзеці, якія яшчэ сядзяць у калысках, рэагуюць на свіст, інтуітыўна цягнуцца да гліняных цацак, а калі навучыш дзіцё ці дарослага кукарэкаць у пеўня, іржаць у каня, вухкаць савой альбо імітаваць іншыя галасы птушак і жывёл, тут ужо пануе радасць і шчасце. Калі некалькі год таму ў Магілёўскім абласным цэнтры народнай творчасці адбыўся Міжнародны семінар па культуры і на ім была прэзентаваная Падняпроўская цацка-свістулька, навукоўцы з Туркменіі, Азербайджана, Расіі і іншых краін былі вельмі здзіўлены. Каб свістулькі імітавалі галасы птушак, жывёлін і звяроў – такога ў іх няма. Што яны і адзначалі ў сваіх выступленнях. Паспрабуем акрэсліць толькі пытанні ведаў і навыкаў, якія карысныя і цікавыя сучасным спажыўцам. Цікавіць людзей гісторыя вобразаў птушак, жывёлін, звяроў, выявы якіх потым увасаблялі ў свістульках, а таксама іх сэнс і сімвалы. Кожнаму хочацца ведаць, што нясе той ці іншы вобраз, сімвалам чаго з’яўляецца, ад чаго аберагае? Хтосьці жадае ведаць і функцыі гліняных свістулек, як яны выкарыстоўваліся на працягу часу, як ад сакральнай рэчы сталі абярэгамі, а потым дзіцячымі забаўкамі. Калекцыянераў і супрацоўнікаў музеяў, навукоўцаў прыводзяць у захапленне архаічныя старажытныя традыцыйныя вобразы: качка-коні, коне-пеўнікі, вершнікі і іншыя формы і тэхніка вырабаў цацак-свістулек. Прадстаўляюць для людзей цікавасць міфалогія, ганчарскі фальклор, замовы, прыкметы, звязаныя з глінай, посудам, свістулькамі, а таксама легенды і паданні, сучасная паэзія і проза на ганчарскую тэму. Многіх здзіўляе тое, што ў крычаўскіх майстроў, і менавіта ў ганчароў, існавала свая патаемная гаворка. Гэта той самы катрушніцкі лемезень, толькі дадаваліся яшчэ тыповыя крычаўскія выказванні і словы, у тым ліку што адносіліся да ганчарства, каб звычайныя людзі не разумелі размову майстра з яго падручнымі. Гліняная свістулька вельмі карысная старажытная цацка для развіцця дзіцяці. З’яўляецца абярэгам, выхавальнікам – вучыць малых распазнаваць птушак, жывёлін, звяроў, адрозніваць іх галасы. Прывівае любоў да роднай прыроды, яе фаўны. Развівае музычны слых, маторыку пальцаў, розум, дыханне. Цікавыя сучаснікам і даўнія вераванні, згодна якім свіст (калі свістаць толькі ў гліняную свістульку) адганяе злых духаў, ачышчае аўру чалавека і мае сувязь з іншым светам. Лічылася, што свістам у гліняную свістульку можна было выклікаць дождж ці разагнаць хмары, выклікаць татэмную жывёліну роду і звязацца з душамі памерлых продкаў, каб яны дапамаглі нашчадкам. На Магілёўскім Падняпроўі, у месцах жыхарства радзімічаў, у некаторых вёсках яшчэ не так даўно існаваў архаічны звычай. На Раданіцу дзіцячыя гурты з раніцы бегалі па вёсцы і свісталі ў свістулькі. Потым ішлі на могілкі і абходзілі іх са свістам тры разы. Падобны звычай з выклікам душаў продкаў існуе і ў зямлі былых вяцічаў. Нават там гэта звязвалася з легендаю і адзначаецца як свята “Свістапляска” ці “Вяцкая свістуння”. Там гудуць у свістулькі і дарослыя. І гэта не выпадкова, яшчэ ў летапісу манах Нестар адзначаў, што севяране, радзімічы і вяцічы адзін звычай маюць.

Актуальныя cацыяльныя і культурныя функцыі:

У старажытнасці арэал распаўсюджвання Падняпроўскай глінянай цацкі – гэта тэрыторыя Верхняга Падняпроўя. Яны складаюцца з геаграфічнага апісання межаў рэгіёна. Верхняе Падняпроўе – калыска культуры беларускага, рускага і ўкраінскага народаў. Яна вылучаецца ўжо з эпохі неаліту, калі ў жыццё людзей увайшла кераміка. З эпохі сярэдняга палеаліту тут вядомыя стаянкі першабытных людзей. Напачатку неаліту (новакаменны век, канчатак V - пачатак IV тысячагоддзяў) амаль усё Верхняе Падняпроўе засялілі плямёны Верхнедняпроўскай культуры. Людзі выраблялі ідалаў з каменю, рэчы з дрэва, косці ў выяве птушак, жывёл і звяроў, ляпілі з гліны ўручную посуд, фігуркі багоў і жывёлін. Па археалагічных помніках ранняга жалезнага веку VII-III ст. да н. э. межы Верхняга Падняпроўя праглядаюцца ўжо выразна і праходзяць, у асноўным, па транспартных артэрыях – рэках. На поўначы гэта водападзел Дняпра і Заходняй Дзвіны, на захадзе – левабярэжжа Беразіны, правабярэжжа Дняпра, на ўсходзе і поўдні – левабярэжжа Дзясны. Гэта месцы заселенасці археалагічных культур: мілаградскай, юхнаўскай і днепра-дзвінскай. З гэтага часу мы ведаем гліняныя фігуркі з Гарошкаўскага гарадзішча - 90 шт. і 10 - з іншых. У Верхнім Падняпроўі цягам часу ў шматлікіх населеных пунктах быў развіты ганчарны промысел. Аб гэтым сведчаць археалагічныя знаходкі, этнаграфічныя экспанаты, фрэскі, кніжная графіка, пісьмовыя крыніцы, фальклор. Майстры выраблялі і розныя цацкі, у тым ліку і свістулькі. Напрыклад, паводле “Вопыту апісання Магілёўскай губерні” пад рэдакцыяй А.С. Дэмбавецкага за 1884 г. у 100 пасяленнях рабіла 1107 ганчароў, з іх 16 жанчын. А ў г. Магілёве 10 майстроў рабілі толькі дзіцячыя цацкі. Самай унікальнай, дзівоснай з’явай Верхняга Падняпроўя лічацца гліняныя цацкі-свістулькі ў выглядзе “птушкі-каня”, “коніка” і “вершніка на качцы”. Такія вобразы сустракаюцца менавіта толькі ў гэтым рэгіёне. Іх вытокі трэба шукаць у радзіміцкіх курганах ХІ-ХІІ стст. ляснога левабярэжжа Дняпра. Як адзначае Б. Рыбакоў: “Качка-коні”. Самымі цікавымі, ключавымі для рашэння шматлікіх пытанняў касмаганічнага характару з’яўляюцца касцяныя падвескі ў выглядзе конікаў з тулавам качкі. Стваральнікі гэтага сінтэзу не паставілі побач птушку і каня, а злілі іх у фантастычную фігурку з тулавам качкі і ганарлівай галавой каня з ажурнай грывай. Такія гліняныя цацкі-свістулькі ў выглядзе дзівоснай істоты называюць па рознаму: “Птушка-коні”, “Паўконі-паўптушкі”, “Качка-коні”. Калі на такой качцы прымацаваны чалавек (вершнік) і ў гэтай істоты чатыры нагі, такі вобраз людзі называюць “Коннікам”. Але ж “Коннікам” называюць і цацку, дзе вершнік прымацаваны на кані, рысы якога добра прагладжваюцца: галава, шыя, грыва, кароткія, сярэднія ці доўгія ногі. Відаць, каб такія цацкі лепш адрозніваць, іх называюць “вершнік на качка-кані”. Вытокі цацкі “Коннік” ідуць з язычніцкага часу. Гэта самы ўстойлівы вобраз, ён выступаў заступнікам, апекуном і абаронцам чалавека. А вось калі чалавек сядзіць на птушцы, у якой мы выразна бачым прыкметы качкі, такую цацку называюць “Вершнік на качцы”. Калекцыі такіх твораў пачатку ХХ ст. з Віцебскай і Магілёўскай губерняў захоўваюцца ў Дзяржаўным музеі этнаграфіі ў Пецярбургу. Як адзначае вядомы мастацтвазнаўца Я. Сахута, “яны адлюстроўваюць нейкіх загадкавых ці то коней, ці то птушак, задымленых у чорны колер, часам з нескладанай ангобнай расфарбоўкай. Тулава іх нібы птушынае, але на чатырох кароткіх ножках. Адрозненнем з’яўляецца хіба што толькі плоскі грэбень ці вушы, за якія трымаецца коннік. Такая стылістыка ідзе, верагодна, з глыбокай старажытнасці, калі падобныя загадкавыя паўконі-паўптушкі ўвасаблялі, пэўна, нейкіх міфічных істот, звязаных з культам сонца”. Доўгі час у цаццы-свістульцы была велічыня кошту: адна цацка – адно яйка. З цягам часу кошт цацкі узрастаў. Так, напрыканцы 40-х- пачатку 50-х гадоў мінулага стагоддзя ў Крычаве і Горках цацку мянялі на 2-3 яйкі. У Чавускім раёне ў 1964 годзе збіральнік гаспадарчых адходаў (тут яго называлі “каравачнік”) мяняў свістульку на 5 яек. У 1967 годзе на Быхаўскім рынку ў Магілёве “пеўнік” каштаваў 50 капеек, а ў 1970 годзе на рынку ў Крычаве ўжо 1 рубель. Цяпер свістулька каштуе ў эквіваленце 1-2 долары (10-20 яек). А калі яна павялічана і зроблена як мастацкі твор, то разы ў 2-3 больш (прыкладна 20-30 яек). Яйка – сімвал жыцця, цацка – яго эквівалент. Маленькая гліняная цацка-свістулька адзін з падарункаў старажытных продкаў. Яна выконвала рытуальную, ахоўную, лекавую і забаўляльную ролю. Свістам адганялі злых духаў. Свістульку-птушку падвешвалі над калыскай дзіцяці і да столі ў покуці. Асобную ролю выконвалі свістулькі, якія ставіліся на вокны хаты. Яны ахоўвалі жытло, не пускалі праз вокны розных пачвар і істот, якія неслі хваробы. Калі ж дзіцё захварэе, яму давалі гэту свістульку, адчынялі дзверы і казалі, каб яно свістала, вадувала з сябе хваробу. Потым гэтымі цацкамі гуляць малым ужо не давалі, іх выкідалі. Як дзіцячая забаўка, гліняная цацка-свістулька лічыцца бадай самай карыснай і ў сучасны перыяд.

Арганізацыі (няўрадавыя, грамадскія, дзяржаўныя), якія спрыяюць практыцы перадачы элемента:

Крычаўскі раёны выканаўчы камітэт, ДУК “Цэнтралізаваная клубная сістэма Крычаўскага раёна”, Магілёўскі гарадскі выканаўчы камітэт, УК “Магілёўскі абласны метадычны цэнтр народнай творчасці і культурна-асветнай работы”

Паходжанне элемента:

У старажытнасці арэал распаўсюджвання Падняпроўскай глінянай цацкі – гэта тэрыторыя Верхняга Падняпроўя. Яны складаюцца з геаграфічнага апісання межаў рэгіёна. Верхняе Падняпроўе – калыска культуры беларускага, рускага і ўкраінскага народаў. Яна вылучаецца ўжо з эпохі неаліту, калі ў жыццё людзей увайшла кераміка. З эпохі сярэдняга палеаліту тут вядомыя стаянкі першабытных людзей. Напачатку неаліту (новакаменны век, канчатак V - пачатак IV тысячагоддзяў) амаль усё Верхняе Падняпроўе засялілі плямёны Верхнедняпроўскай культуры. Людзі выраблялі ідалаў з каменю, рэчы з дрэва, косці ў выяве птушак, жывёл і звяроў, ляпілі з гліны ўручную посуд, фігуркі багоў і жывёлін. Па археалагічных помніках ранняга жалезнага веку VII-III ст. да н. э. межы Верхняга Падняпроўя праглядаюцца ўжо выразна і праходзяць, у асноўным, па транспартных артэрыях – рэках. На поўначы гэта водападзел Дняпра і Заходняй Дзвіны, на захадзе – левабярэжжа Беразіны, правабярэжжа Дняпра, на ўсходзе і поўдні – левабярэжжа Дзясны. Гэта месцы заселенасці археалагічных культур: мілаградскай, юхнаўскай і днепра-дзвінскай. З гэтага часу мы ведаем гліняныя фігуркі з Гарошкаўскага гарадзішча - 90 шт. і 10 - з іншых. У Верхнім Падняпроўі цягам часу ў шматлікіх населеных пунктах быў развіты ганчарны промысел. Аб гэтым сведчаць археалагічныя знаходкі, этнаграфічныя экспанаты, фрэскі, кніжная графіка, пісьмовыя крыніцы, фальклор. Майстры выраблялі і розныя цацкі, у тым ліку і свістулькі. Напрыклад, паводле “Вопыту апісання Магілёўскай губерні” пад рэдакцыяй А.С. Дэмбавецкага за 1884 г. у 100 пасяленнях рабіла 1107 ганчароў, з іх 16 жанчын. А ў г. Магілёве 10 майстроў рабілі толькі дзіцячыя цацкі. Самай унікальнай, дзівоснай з’явай Верхняга Падняпроўя лічацца гліняныя цацкі-свістулькі ў выглядзе “птушкі-каня”, “коніка” і “вершніка на качцы”. Такія вобразы сустракаюцца менавіта толькі ў гэтым рэгіёне. Іх вытокі трэба шукаць у радзіміцкіх курганах ХІ-ХІІ стст. ляснога левабярэжжа Дняпра. Як адзначае Б. Рыбакоў: “Качка-коні”. Самымі цікавымі, ключавымі для рашэння шматлікіх пытанняў касмаганічнага характару з’яўляюцца касцяныя падвескі ў выглядзе конікаў з тулавам качкі. Стваральнікі гэтага сінтэзу не паставілі побач птушку і каня, а злілі іх у фантастычную фігурку з тулавам качкі і ганарлівай галавой каня з ажурнай грывай. Такія гліняныя цацкі-свістулькі ў выглядзе дзівоснай істоты называюць па рознаму: “Птушка-коні”, “Паўконі-паўптушкі”, “Качка-коні”. Калі на такой качцы прымацаваны чалавек (вершнік) і ў гэтай істоты чатыры нагі, такі вобраз людзі называюць “Коннікам”. Але ж “Коннікам” называюць і цацку, дзе вершнік прымацаваны на кані, рысы якога добра прагладжваюцца: галава, шыя, грыва, кароткія, сярэднія ці доўгія ногі. Відаць, каб такія цацкі лепш адрозніваць, іх называюць “вершнік на качка-кані”. Вытокі цацкі “Коннік” ідуць з язычніцкага часу. Гэта самы ўстойлівы вобраз, ён выступаў заступнікам, апекуном і абаронцам чалавека. А вось калі чалавек сядзіць на птушцы, у якой мы выразна бачым прыкметы качкі, такую цацку называюць “Вершнік на качцы”. Калекцыі такіх твораў пачатку ХХ ст. з Віцебскай і Магілёўскай губерняў захоўваюцца ў Дзяржаўным музеі этнаграфіі ў Пецярбургу. Як адзначае вядомы мастацтвазнаўца Я. Сахута, “яны адлюстроўваюць нейкіх загадкавых ці то коней, ці то птушак, задымленых у чорны колер, часам з нескладанай ангобнай расфарбоўкай. Тулава іх нібы птушынае, але на чатырох кароткіх ножках. Адрозненнем з’яўляецца хіба што толькі плоскі грэбень ці вушы, за якія трымаецца коннік. Такая стылістыка ідзе, верагодна, з глыбокай старажытнасці, калі падобныя загадкавыя паўконі-паўптушкі ўвасаблялі, пэўна, нейкіх міфічных істот, звязаных з культам сонца”. Доўгі час у цаццы-свістульцы была велічыня кошту: адна цацка – адно яйка. З цягам часу кошт цацкі узрастаў. Так, напрыканцы 40-х- пачатку 50-х гадоў мінулага стагоддзя ў Крычаве і Горках цацку мянялі на 2-3 яйкі. У Чавускім раёне ў 1964 годзе збіральнік гаспадарчых адходаў (тут яго называлі “каравачнік”) мяняў свістульку на 5 яек. У 1967 годзе на Быхаўскім рынку ў Магілёве “пеўнік” каштаваў 50 капеек, а ў 1970 годзе на рынку ў Крычаве ўжо 1 рубель. Цяпер свістулька каштуе ў эквіваленце 1-2 долары (10-20 яек). А калі яна павялічана і зроблена як мастацкі твор, то разы ў 2-3 больш (прыкладна 20-30 яек). Яйка – сімвал жыцця, цацка – яго эквівалент. Маленькая гліняная цацка-свістулька адзін з падарункаў старажытных продкаў. Яна выконвала рытуальную, ахоўную, лекавую і забаўляльную ролю. Свістам адганялі злых духаў. Свістульку-птушку падвешвалі над калыскай дзіцяці і да столі ў покуці. Асобную ролю выконвалі свістулькі, якія ставіліся на вокны хаты. Яны ахоўвалі жытло, не пускалі праз вокны розных пачвар і істот, якія неслі хваробы. Калі ж дзіцё захварэе, яму давалі гэту свістульку, адчынялі дзверы і казалі, каб яно свістала, вадувала з сябе хваробу. Потым гэтымі цацкамі гуляць малым ужо не давалі, іх выкідалі. Як дзіцячая забаўка, гліняная цацка-свістулька лічыцца бадай самай карыснай і ў сучасны перыяд.

Стан бытавання:

менш распаўсюджаны

Апісанне залежнасці элемента ад традыцыйнага культурнага ландшафта, у якім існуе элемент:

Выраб Падняпроўскай глінянай цацкі-свістулькі залежыць ад шматлікіх і рознабаковых фактараў ландшафту ўвогуле. Разгледзім уплыў на стварэнне цацкі такіх відаў ландшафту, як прыродны, сялянскі (традыцыйны, культурны, сучасны), гарадскі (традыцыйны, культурны, сучасны). На ўсе віды ландшафту вялікі ўплыў ці на непасрэднае яго стварэнне ўвогуле аказвалі эканамічная, сацыяльная і культурная дзейнасці насельніцтва, якое пражывала на гэтых землях. А таксама нельга скідаць з рахунку геаграфію, флору, фаўну, гісторыю, культуру (асабліва народную традыцыйную). Ды ад усёй спадчыны, што засталася нам ад прадзедаў спакон вякоў і завецца старонкай нашай матчынай, і залежыць стварэнне такога старажытнага і архаічнага абярэгу, як гліняная традыцыйная народная Падняпроўская цацка-свістулька. Ад прыроды, у якой чэрпаецца натхненне, з даўніны бяруцца вобразы цацак-свістулек. Вядома, прырода – лепшы настаўнік у мастацтве і творчасці. Без сельскага традыцыйнага культурнага ландшафту не магла бы існаваць Падняпроўская цацка-свістулька. У старажытнасці – гэта селішча, хата, панадворак, лазня, шлях, поле, глінішча, копань з пяском, месца, дзе бярэцца вада (возера, рэчка, крыніца, студня, калодзеж). Усе пабудовы, прыродныя месцы былі культавымі, неслі сакральны сэнс. Таксама яны мелі аднаго ці некалькі сваіх духаў, гаспадароў, напрыклад, дамавік, вадзянік, лазенік, дух агню Жыжаль і шмат іншых міфалагічных персанажаў і істот. Кожнаму неабходна было прынесці ахвяру, ведаць замовы ад ратавання ці ўмець размаўляць з ім, ведаць прыкметы, абрады каляндарных святаў і шмат чаго іншага. Калі цацка-свістулька зроблена на тэрыторыі традыцыйнага культурнага ландшафту, у якім яна існуе, з тае ж гліны, якая сілкуецца сокамі зямлі, малаком маці-Радзімы – яна з’яўляецца моцным абярэгам, нясе дабрыню, шчырасць і любоў майстроў. А таксама спакойны сялянскі, ад зямлі, менталітэт усёй нашай краіны. У цяперашні час выраб Падняпроўскай глінянай цацкі-свістулькі майстрамі В. Якавенкам і Л. Яшчанка залежыць ад сельскага традыцыйнага культурнага ландшафту, які існуе ў вёсцы Кадзіна Чавускага раёна Магілёўскай вобласці. Часцей у гэтай хаце лепяць разам В. Якавенка і Л. Яшчанка. Тут жа, у хаце, у печы, у “грубцы”, а калі і ў печы ў лазні майстры абпальваюць свае вырабы. Тэхналогію абпалу выкарыстоўваюць розную. Часцей гэта традыцыйная: тэракота, дымленне, гартаванне, глазураванне. Зрэдку робяць ангоб, малачэнне, а калі і роспіс. На агародзе ёсць і старэнькая лазня. Там рабіць абпал, вядома, лепей. Можна нагнаць вялікую тэмпературу. Тут робім глазураванне, ды і іншую тэхналогію ўпрыгожвання цацак. Як потым цудоўна пасля абпалу цацак памыцца ў лазні! Але ж лазню атрымліваецца напальваць не часта. Сельскі традыцыйны культурны ландшафт складаецца з будынкаў, месцаў гаспадарчай дзейнасці на зямлі і суб’ектаў сельскай гаспадаркі (хатняя жывёла і птушкі). У Магілёве майстры капаю гліну ў Бароўцы – там яна зялёная. На беразе возера, за лесам і балотам, капаюць шэрую гліну. Выцягваюць яе праз балота спачатку на тачцы, потым наймаюць машыну, каб завезці ў школу ці ў Крычаў, або ў вёску Кадзіна. Навобмацак вызначаю, якой гліна якасці. Яна бывае тлустая, сярэдняя і посная. У вёсцы Кадзіна гліна ляжыць на двары ля хаты. Там яна абмываецца дажджамі і марозіцца па некалькі гадоў. Вызначаю яе фізічныя якасці. Водныя – вільгацеёмістасць, набуханне, размаканне. Механічныя – пластычнасць, фармовачная вільготнасць. Сушыльныя – паветраная ўсадка, вільгацеправоднасць, трэшчынаўстойлівасць. Яшчэ адным месцам традыцыйнага культурнага ландшафту, у якім існуе і ад якога залежыць выраб Падняпроўскай цацкі-свістулькі, з’яўляецца кірмаш. Гэта менавіта кірмашы (святы, фестывалі, конкурсы, выставы і г.д.), якія адбываюцца на тэрыторыі Верхняга Падняпроўя. Гэта “Залаты шлягер” (г. Магілёў), ”Крычаўскі канёк” (г. Крычаў), “Александрыя збірае сяброў” (аг. Александрыя), “Дрыбінскія таржкі” (г.п. Дрыбін), “Дняпроўскія галасы” (г. Дуброўна), “Сожскі карагод” (г. Гомель), “Дзень славянскага пісьменства” (г. Рослаў), “Парубежжа” (г.п. Шумячы), “Славянскае братэрства” (г. Смаленск), “Свенскі кірмаш” (г. Бранск), “Дзень гурка” (г. Шклоў), “Зялёныя святкі” (г. Чавусы), “Спас – усяму час” (г. Слаўгарад), “Дзве Русі – дзве сястры” (г.п. Хіславічы), “Рамесніцкая майстэрня” (г.п. Краснаполле), “З крыніц жыватворных” (г.п. Хоцімск) і інш. Іх цяжка пералічыць усе. На сустрэчах прыемна, што людзі цікавяцца гісторыяй, традыцыйным народным майстэрствам свайго рэгіёна. Менавіта сустрэчы на кірмашах, размовы з людзьмі моцна ўплываюць на выраб цацак, натхняюць на творчасць. Тут, як нідзе болей, адчуваецца патрэбнасць Падняпроўскай цацкі-свістулькі. Менавіта адсюль, з кірмаша, яна пачынае выконваць свае функцыі.

Мова альбо дыялекты, якія выкарыстоўваюцца:

Гаворкі крычаўскіх ганчароў і крычаўскі дыялект. У крычаўскіх ганчароў была свая асобная гаворка. Ёй карысталіся ў час працы з родзічамі, хатнімі і памагатымі – з людзьмі са свайго асяродку, калі заходзіў выпадкова госць – сведка іх працы, каб ён не даведаўся і не зразумеў сакрэтаў іх майстэрства. Таксама на кірмашах ці сустрэчах на людзях ганчары між сабой ужывалі асобную гаворку. Паступова незнаёмыя словы станавіліся вядомыя суседзям і іншым жыхарам горада. Як мы высветлілі, усе ўмоўныя гаворкі складаліся з катрушніцкага лемезеня, гаворкі крычаўскіх майстроў 1786 г., гаворкі крычаўскіх ганчароў, жабракоў і злодзеяў. Але ж у кожнай гаворцы былі і свае прафесійныя асаблівыя словы. Пра крычаўскі дыялект ёсць прымаўка: “У Крычаве гавораць: касэй, храмэй, сляпэй, ё”. Жыхары Крычаўшчыны рускія словы гавораць на беларускі лад, напрыклад, дзяроўня, дзерава, прыгаць, жалезная дарога і г.д. Яшчэ ўжываюць і чыстыя рускія словы. Размаўляюць на асобнай трасянцы, якая адразу вылучаецца і адрозніваецца ад дыялекту іншых беларускіх рэгіёнаў.

Матэрыяльныя аб’екты, якія звязаны з практыкай элемента:

Асноўныя рытуальныя матэрыяльныя аб’екты і прыродныя з’явы, звязаныя з дзейнасцю ганчара ў старажытнасці: Глінішча. Ганчары імкнуліся назапасіць гліны да пачатку сялянскіх работ альбо пасля іх да прыходу зімы. Стараліся ўзяць гліну на Кандрата ў сакавіку, бо на сані пакладзеш больш, чым на калёсы. Выязджалі ўначы, каб з усходам сонца быць ужо на глінішчы. Спачатку ганчар пытаў дазволу ў зямлі. Тады паіў гліну, ліў пасвянцоную ваду праз непатрэбны, без донца ці дзіравы, гарлач (куфаль). У пазнейшыя часы чытаў малітву і крапіў святой вадой. Глінішча – адно з небяспечных месцаў, на ім мог здарыцца абвал і засыпаць капальшчыка. Чалавек мог згубіць здароўе, а то і жыццё. Таму на глінішча ездзілі часцей удвух. Напарнік, калі што, адкопваў пацярпелага. Нагрузіўшы воз, ганчар накрываў гліну анучамі, старымі прасцінамі або накрыўкай. Гліна. На дворышчы ці за ім, пад павеццю ці пуняй, ганчар складваў гліну. Імкнуўся пакласьці яе так, каб менш хто мог убачыць. Тады пасыпаў гліну попелам з печы ад дрэннага вока, вядома ж, з гліны рабілася шмат чаго неабходнага ў жыцці. У хаце - падлога, печ, атынкоўка сцен, рэчы для побыту - посуд, цацкі, свяцільнікі, дымакуры, люлькі, грузікі, праселкі і інш. Людзі паважалі гліну і ведалі, што бог зляпіў Адама з гліны. Таму і на вяселлі маладых адорвалі глінай: “Дарую кавалак гліны, каб да году паклікалі на радзіны”. Хата. Хата – самае святое для чалавека месца, амаль як капішча ці царква. Тут усё сакральнае, кожны прадмет ці рэч неслі рытуальныя функцыі. Часцей за ўсё хата была і месцам працы ганчара. У ёй стаяў ганчарны круг, ён, як кола, атаясамліваўся з культам сонца. З аднаго боку, ганчар лічыўся пасланцам Ярылы, з другога, праз агонь, быў звязаны з нячыстым. Ганчарны круг ад дрэннага вока пасыпаўся попелам з печы ці накрываўся ручніком. Горан. Кожны ганчар вельмі беражліва, са свяшчэнным трапятаннем і гонарам адносіўся да сваіх рэчаў і, асабліва, да круга і горана. Імкнуўся рабіць так, каб меней хто бачыў і не змог сурочыць, і не выведаў сакрэты патомнага майстэрства. І гэта не выпадкова – горан бадай самы складаны і небяспечны аб’ект у ганчарскай справе. Калі не частаваць яго гаспадара, у час не падмацоўваць і не рамантаваць горан, ён можа знянацку ў час абпалу пакінуць сваё жытло. А гэта можа прывесці да траўмаў, а то і зусім да смерці. Агонь таксама лічыўся жывой істотай, ён мог быць добры і злы. На распал ганчар нёс з печы ў хаце чыгунок з вуголлем. Спачатку, для высыхання посуду, паліў малы агонь, затым паступова павялічваў яго. Частаваў агонь рэшткамі ежы. Калі ж корань быў сыры, з коміну ішоў чорны дым. Падручны бег у склеп і крычаў: “Цыган! Цыган пайшоў!”. Ганчар шураваў у топцы ці выцягваў сыры корань, кідаў сухія дровы. А таксама частаваў “цыгана” - кідаў у топку тры жменькі тытуню. Калі ж ганчар засне, мог атрымацца недапал ці перапал, калі ўвесь посуд спячэцца. Тады ўся праца “кату пад хвост”. Скончыўшы абпал і выцягнуўшы посуд, трэба было агледзіць горан, прыбраць яго, вычысціць, але ж пакінуць чарапкі. Пакінуць скібачку хлеба і гаршчок вады гаспадару, а таксама некалькі паленцаў у топцы, каб агонь не галадаў. І ўвогуле пасыпаць горан попелам. Вада. Месцы, дзе бралі ваду, таксама лічылі рытуальнымі. Гэта рэчка, возера, копань, крыніца, калодзеж, студня. У старажытнасці ў ахвяру вадзяніку прыносілі жывёлу і птушак. Пазней – пеўня ці курыцу. Напачатку ХХ стагоддзі ганчар перад абпалам забіваў пеўня ці курыцу, абходзіў тры разы з замовай студню ці крыніцу і капаў туды тры разы з гаршчочка ці шклянкі свежай крыві. Пасля вайны ўжо проста кідалі тры жменькі чырвонай гліны ці тры пярынкі. А яшчэ кідалі ў ваду чарапкі з бітых гарлачоў, чыталі замову ці малітву. Агонь. Людзі лічылі, што ганчар, таксама як і каваль, праз агонь звязаны з нячысцікам. Раней добры агонь прадстаўляў дух Жыж (Жыжаль), а нядобры – Зніч. Агонь частавалі зернем, рэшткамі ежы, гарэлкай. Каб ён не згасаў, у чыстае печы пакідалі гаршчочак з вадой і некалькі дравінак. Агню баяліся і засцерагаліся, таму і рытуальныя аб’екты, звязаныя з агнём - кузню, горан, лазню, еўню, - рабілі на адлегласці ад гаспадарчых пабудоў. Вецер. Вецер успрымаўся як жывая істота. Ён быў добрым і злым. Добры – вельмі патрэбны, каб малоць збожжа на паветраным млыне. Таму лічылася, што млынар мог яго запрагаць і выклікаць у неабходны час. Вецер выклікалі свістам, а млынар – кіданнем мукі ўгару. Злы вецер дужа шкодзіў ганчару. Калі ён выцягваў гарачы посуд з горана, ад халаднога ветра ён трэскаўся. Злы вецер перашкаджаў гарэць агню ў горане. Ад яго ратаваліся замовамі і пачастункамі: хлебам, зернем, чырвонай глінай ці рэшткамі ежы. Хмары і дождж. Дождж, як верылі нашы продкі, таксама меў дваістую прыроду: ён мог быць добры і злы. Добры дождж спрыяў урадлівасці, а злы ўсё заліваў. Добрым дождж лічыўся, калі быў невялікі, “грыбны”. І ў гэты момант чалавек пачынаў якую-небудзь справу альбо кудысьці ехаў, напрыклад, ганчар вёз посуд на кірмаш. Дождж быў сімвалам прыбытку. Калі ж ганчар рабіў абпал, дождж быў злым. Ён трапляў у горан, перашкаджаў паленню і асабліва, калі ганчар выцягваў посуд. Хмары і дождж ганчар разганяў свістам у гліняную свістульку, размахваннем рук, а калі і маханнем шапкай. Я спрабаваў на кірмашах і сам так рабіць, даволі часта атрымлівалася. Яшчэ чыталі замовы і малітвы. Воз з посудам. Перад тым, як ехаць на кірмаш, гаспадар рыхтаваў воз. Жонка забівала і гатавала курыцу. Гаспадар акуратна, упарадкоўваючы, загружаў воз посудам. Потым браў чатыры пухавыя пярынкі, тры разы абходзіў воз, чытаючы замовы. Вадзіў пярынкамі па гаршках, затым па адной кідаў іх у розныя бакі ўверх. Калі яны разляталіся добра, асабліва за дворышча, значыць, будзе добры гандаль, з чатырох бакоў прыедуць пакупнікі з розных мястэчак і вёсак. Ды і ў дарозе нічога благога не здарыцца. Калі ж пярынкі не паляцелі з падворка, а адразу пападалі побач, можна чакаць усялякай навалы: можа ўзняцца моцны вецер ці пойдзе вялікі дождж, сапсуе кірмаш або, крый Божа, панясе конь і перакуліць воз. Тады ратаваўся пільнасцю і ўвагай, замовамі і малітвамі. А жонка, зачыніўшы ў печы заслонку, несла торбачку з ежаю і святой вадой. Бласлаўляла і давала надзейны ручнік-дарожнік (падарожнік). Тады ўжо і ехаць было крыху смялей. На кірмашы ганчар частаваў ці штосьці падаваў, а хутчэй свістульку, цыганятам. Каваль лічыўся мацнейшым за ганчара, бо ён мае зносіны з нячысцікам болей, працуе з агнём амаль штодзень. А кавалямі часта былі цыганы. І вось, калі не звяртаць увагі на цыганят, каваль можа адпомсціць: наслаць злы агонь падчас абпальвання посуду ў горане ці сон на ганчара, альбо яшчэ якую навалу. Ды і ўвогуле на кірмашы трэба трымаць вуха востра. Ручнік. Моцнымі абярэгамі былі ручнікі. Яны ткаліся для розных падзей і выпадкаў, суправаджалі і ахоўвалі чалавека на працягу ўсяго ягонага жыцця. На іх былі адлюстраваныя і адпаведныя сімвалы. Сустракаюцца на ручніках выявы збана, гаршка, гарлача (на жаль, іх ужо адзінкі). Гэта, відаць, рабілася на багацце, на прыбытак, каб быў поўны посуд, каб ён вёўся ці ствараўся. Зрэдку сустракаюцца ручнікі з выявай капеек, відаць, таксама на прыбытак. А яшчэ ёсць ручнікі-падарожнікі, на якіх мы бачым дарогу, калёсы. Былі ручнікі і са змяшанымі сімваламі, напрыклад, калёсы і капейкі, дарога, збан ці гаршчок і капейкі і г.д. Гэта дае падставу меркаваць, што такія ручнікі выкарыстоўваліся ў дарозе, у тым ліку і ганчарамі. Як у хаце, так і ў дарозе ці на кірмашах ручнікі неслі ахоўную функцыю, спрыялі гандлю. Матэрыяльныя аб’екты, звязаныя з практыкай элемента ў сучасны перыяд: гліна, печы: руская і грубка ў хаце, печ у лазні, інструменты для лепкі, інструменты для нарыхтоўкі дроў: бензапіла, пілы, калуны, сякеры, інструменты для нарыхтоўкі гліны: рыдлёўкі, лом, а яшчэ мяхі, інструмент для абпалу: ляшчоткі, качарга, абцугі, савок, анучы, посуд для гліны: бочка, вываркі, каструлі, чыгункі, вёдры, матэрыял для дымлення, гартавання і глазуравання: пілавінне, расол (кулеш), глазура (паліва), розныя анучы, агонь ад звычайных запалак, дровы, трэскі, смаллё. На кірмашах майстры апранаюць беларускія народныя ручной вышыўкі касцюмы. Выкарыстоўваюць старадаўнія ручнікі і абрусы.

Іншыя нематэрыяльныя элементы, звязаныя з практыкай элемента:

З практыкай стварэння, ужывання і распаўсюджвання гліняных вырабаў звязаны шмат нематэрыяльных элементаў. Яны вядомыя яшчэ з часоў старажытных. Каштоўным здабыткам з’яўляецца наша беларуская мова, асобная гаворка крычаўскіх ганчароў і крычаўскі дыялект. Яшчэ на Крычаўшчыне захаваўся ганчарскі фальклор. Сюды мы адносім замовы, прымаўкі, прыказкі, казкі, загадкі, песні, паданні, байкі, гульні і варажбу. Нематэрыяльныя элементы ўжываліся на працягу ўсяго года па каляндарных святах, абрадах, звычаях і г.д. Гэта малітвы, паводзіны, прыкметы, стан душы і цела, сон, падзеі і г.д. Што тычыцца майстроў В. Якавенкі і Л. Яшчанка, то яны ўжываюць як старадаўнія нематэрыяльныя элементы, так і ўласныя. Гэта вершы, песні, прыпеўкі, сцэнары, казкі, гульні, прымаўкі, праграмы, прозу, загадкі, байкі.

Мадэлі перадачы элемента ў супольнасці:

Якавенка Вячеслаў Мікалаевіч у дзяцінстве жыў з дзядулем і бабуляй. Бабуля, Сяргеенка Вера Яўстафіеўна (1915-1998), часта пякла ў печы пірагі, у тым ліку і “жавароначкаў”. З птушкамі выходзілі гукаць вясну. Аднойчы, гуляючы ў пяску, знайшоў нешта мяккае, карычневага колеру. Бабуля патлумачыла, што гэта гліна, распавяла, як у дзяцінстве ляпіла з яе фігуркі птушак, коней, кароў, людзей і абпальвала ў печы, потым размалёўвала. Назбіраўшы кавалкі гліны, адправіліся ў хату ляпіць. Бабуля зрабіла птушку, каня, кароўку. Калі яны падсохлі, абпалілі ў печы. На бялку з яйка зрабіла фарбы, змяшаўцы сок бурака, сажу і зялёнку. Размалявала цацкі птушынай пярынкай. Я таксама ляпіў з дапамогай бабулі. Гэта было першае знаёмства з лепкай і глінянымі цацкамі. Потым выходзілі з птушкамі гукаць вясну. Некалькі разоў ляпілі яшчэ. А аднойчы на кірмашы бабуля купіла свістульку – глінянага пеўніка з чырвоным грэбенем. Купляла яшчэ расфарбаваную птушку і коніка, непаліваныя чыстыя птушкі і крыху паліваныя конікі без ножак. Каштавала свістулька 1 рубель. Было гэта ў 1969 годзе. На вялікі жаль, цацкі дзяцінства В.М.Якавенка не захаваліся. Як высветлілася выпадкова нядаўна, у каго куплялі гэты цацкі-свістулькі быў адзін з апошніх ганчароў, які іх рабіў, Аляксей Лычоў, якога клікалі па-вулічнаму Лёкса Лыч. Распавёў пра гэта ягоны пляменнік Мікалай Лычоў. Яшчэ аднаго апошняга крычаўскага ганчара Сымона Мацвеевіча Мазалькова Вячаслаў Мікалаевіч бачыў неаднаразова, калі вучыўся ў школе. А вось да сакрэту свіста давялося даходзіць Якавенкі В.М. самому. У 1990 годзе ён набыў у Мінску на кірмашы 6 свістулек, па іх і навучыўся. Потым пачаў збіраць калекцыю, вывучаць этнаграфічныя, археалагічныя экспанаты, пісьмовыя крыніцы, літаратуру. Так ён адрадзіў і пачаў займацца Падняпроўскай цацкай. Любоў Міхайлаўна Яшчанка нарадзілася 1957 годзе ў вёске Кадзіна Чавускім раёне Магілёўскай вобласці, Першая сустрэча з глінянай цацкай-свістулькай здарылася ў 1963 годзе калі ей было гадоў пяць і ўспаміны засталіся ў памяці дзяўчынкі на ўсё жыццё. Ехаў на калёсах па вёсцы гандляр, якога там называлі “каравашнік”. Ён мяняў хусткі, адрэзы матэрыі, цукеркі (“пеўнікаў” на палачцы) ды іншы тавар на старую вопратку, трэснутыя чыгуны, сала, яйкі або іншы харч. А самае галоўнае – у яго былі гліняныя свістулькі. Любоў Міхалаўна са сваім крыху старэйшым братам Валодзем, канечне, пажадалі набыць свістулькі. Пабеглі дамоў, схапілі па 5 яек, і пабеглі за свістулькамі. Любе трапіўся пеўнік з чыстай гліны, але пакрытай чырвонай фарбай “шышкай” (грэбенем). Валодзя ж атрымаў баранчыка з чыстай гліны. Раней ў студыю “Свістулька” часта заходзілі за сваімі дзецьмі бацькі. Хтосьці проста чакаў заканчэння заняткаў, а хтосьці па просьбе сына ці дачкі дапамагаў ім ляпіць. У 1998 годзе прывяла сваю маці і Кацярына Анішчанка. Любові Міхалаўне гліна спадабалася і хутка яна пачала ляпіць сама. Спачатку гэта былі фігуркі жывёлы і розныя вобразы казачных персанажаў, а ў хуткім часе яна пачала рабіць і свістулькі. З 1999 года Любоў Яшчанка становіцца актыўным удзельнікам студыі ДПМ “Свістулька”, прымае ўдзел у розных абласных, нацыянальных і міжнародных святах, фэстах, выставах, конкурсах. У прыватнасці, у абласным свяце сямейнай творчасці “Сузор’е талентаў”, 1999 г., г.п. Глуск Магілёўскай вобласці, фестывалі дзіцячай творчасці “Залатая пчолка”, 1999 г., г. Клімавічы Магілёўскай вобласці, Рэспубліканскім фестывалі “Дажынкі-2000”, г. Шклоў Магілёўскай вобласці, ва Украіне (г. Адэса) і Малдове (г. Тыраспаль і с. Кіцканы) у 2001 годзе і іншых. Майстрыха набіраецца майстэрства, пашыраецца кола яе вырабаў. Гэта розныя свістулькі, акарыны, дудачкі, званочкі, бразготкі, вадзяны свісток “Салавейка”, свяцільнікі, аловачніцы, фігуркі людзей, казачныя і народныя вобразы. З 2000 года Л. Яшчанка працуе ў студыі “Свістулька”. Любоў Міхайлаўна дапамагае пры стварэнні і правядзенні фальклорна-этнаграфічных тэатралізаваных кампазіцый “Ганчарная майстэрня”, “Крычаўскія ганчары”, у якіх бярэ ўдзел і сама (2000-2001 гг.). У працэсе самастойнай работы Л. Яшчанка выпрацавала свой непаўторны стыль глінянай цацкі-свістулькі. Захоўвае і зберагае традыцыю падняпроўскай цацкі, яе вырабы адразу кідаюцца ў вочы яркай расфарбоўкай. Вельмі добра ў яе атрымліваюцца птушкі, козлікі, кароўкі і конікі. Асабліва “модна” выглядае традыцыйная падняпроўская цацка-свістулька “Вершнік на качцы” ў размаляваным варыянце. Пры размалёўцы яна пакідае ў большасці чысты колер гліны і фарбы не перашкаджаюць успрыманню формы. Тыя ж свістулькі, якія засталіся ў тэракоце, задымленыя альбо гартаваныя, выглядаюць сапраўды як старажытныя. Яны падобныя на фігуркі Г. Марачовай з Дуброўны і Н. Камінскай з Дрыбіна, асабліва козлікі і вершнікі на качцы. Робіць Любоў Міхайлаўна і такія свістулькі, як баранчыкі, авечкі, сабачкі, рыбкі, мядзведзі, качкі і іншыя. Любоў Яшчанка перадала любоў да гліны сваей дачцы Кацярыне Шапкінай. Яна робіць з гліны фігуркі і, у тым ліку, свістулькі. Любіць ляпіць з гліны і яе дачка, унучка майстроў Амалія Шапкіна. Ёй девяць год, ходзіць у 3 клас гімназіі ў Магілёве. Лепіць фігуркі і формы, свіст пакуль у яе не атрымліваецца. У сям’і лепяць у Магілёве, у в. Кадзіна Чавускага раёна і ў Крычаве, калі там бываюць. Гэта і ёсць перадача майстэрства ад пакалення да пакалення. У вёсцы Кадзіна. Калі майстры знаходзяцца ў вёсцы, да іх збягаецца суседнія дзеці, якія з задавальненнем лепяць з гліны, вучацца рабіць формы, свістулькі, аздабляюць іх. У г. Магілёве ў дзяржаўнай установе адукацыі “Педагагічны комплекс яслі-сад-школа №44 г. Магілёва” Любоў Яшчанка вядзе аб’яднанне па інтарэсах “Чароўная гліна”. Ад жадаючых патрапіць у гурток адбою няма, дзеці любяць ляпіць з гліны. У г. Крычаве майстры В. Якавенка і Л. Яшчанка перадаюць свае веды і вопыт удзельнікам двух народных калектываў. Гэта узорная студыя дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва “Свістулька” і народная студыя дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва “Добрасць”. Таксама у г. Крычаве праводзіцца міжрэгіянальны фестываль-конкурс “Крычаўскі канёк” арганізатарамі якімі з'яўляецца В. Якавенка і ДУК “Цэнтралізаваная клубная сістэма Крычаўскага раёна”. У фестывалі прымаюць удзел дзеці і дарослыя, майстры і аматары, а таксама ўсе жадаючыя, у тым ліку і тыя, хто ўпершыню бярэ ў рукі гліну. На розных мерапрыемствах, такіх як фестывалі, конкурсы, агляды, святы, семінары, прэзентацыі, сустрэчы, выставы, форумы, майстар-класы і г.д., майстры Вячаслаў Якавенка і Любоў Яшчанка паказваюць майстар-класы па лепцы глінянай цацкі, Падняпроўскай і Крычаўскай свістулькі, званочкаў, бразготак, музычных інструментаў з гліны. Геаграфія ўдзелу майстроў даволі шырокая. Гэта Беларусь, Расія, Літва, Украіна, Малдова, Польшча, Бельгія, Каралеўства Нідэрланды. Трэба адзначыць, што цікавасць да глінянай беларускай цацкі ёсць усюды. Дзеці і дарослыя на майстар-класах лепяць з гліны з вялікай ахвотай у розных краінах.

Пагрозы для існавання і перадачы элемента:

Дзеці з радасцю месяць гліну, старанна лепяць, выконваюць розныя заданні, але ж таленавітых можна пералічыць па пальцах. Ёсць шэраг навучэнцаў, якія робяць званочкі, бразготкі, свістулькі, фігуркі, яны з задавальненнем удзельнічаюць у конкурсах і фестывалях, атрымліваюць дыпломы і прызы, але ж іх бацькі не лічаць лепку неабходным у жыцці сваіх дзяцей. Ды і з узростам у старэйшых класах у дзяцей ужо іншыя інтарэсы. Вядома, якую ролю на выхаванне дзяцей аказвае інтэрнет. З кожным годам усё цяжэй адарваць вучня ад мабільніка ці планшэта.

свісцёлкі , дудзелкі, свісток

Экспертнае заключэнне_Я.М.Сахута_2022.pdf

Арэал бытавання.pdf

Майстар-клас па здабычы гліны.pdf

Майстар-клас_Падняпроўская цацка-свістулька_Качка-конь.pdf