Выцінанка – адзін са старажытных відаў ДПМ на тэрыторыі Беларусі з канца ХVI ст. Магчыма першымі папяровымі ўзорамі былі кустодыі (аздобы для аховы васковых і сургучных пячатак на дакументах). З даступнасцю паперы ў сялянскім асяроддзі з’яўляецца ўтылітарная выцінанка. Ёй аздаблялі вокны (фіранкі), сцены, мэблю, чырвоны кут, элементы святочных убораў (галаўныя ўборы, калядная зорка). У першай палове ХХ ст. выцінанка перажывае караткачасовы росквіт. У пасляваенны час амаль знікае, але з канца 80-х вяртаецца ў новым сучасным рэчышчы, але з выразным традыцыйным напрамкам.Даследчыцкая дзейнасць па выяўленню, аднаўленні па памяці традыцыйных узораў, носьбітаў гэтага віду народнай творчасці спрыяла цікавасці да гэтага віду выкладчыкаў, прафесійных мастакоў.
Стваральнікам Маладзечанскай школы выцінанкі з’яўляецца Вікторыя Мікітаўна Чырвонцава (1937-2014 г.ж.). У 1987 годзе яна пачынае працаваць у ДМШ г.Маладзечна настаўнікам ДПМ. Выразанне выцінанак вельмі спадабалася вучням. Вікторыя Мікітаўна распрацоўвае рабочую праграму па выцінанцы для малодшых і старэйшых класаў мастацкай школы. У 1992 годзе Маладзечанскі гарвыканкам дае дазвол на адкрыццё «Класа народнага мастацтва» пры ДМШ для выпускнікоў школ па спецыяльнасці: выцінанка, апрацоўка саломы, ільну, разьба па дрэве. Вучэбная праграма ўдасканальвалася, вялася даследніцкая праца над вывучэннем беларускага арнаменту, сімвалізму выяў і тэхнічным прыёмам выцінанкі.
У 1995 годзе пры Маладзечанскім музычным каледжы імя М.К.Агінскага было адкрыта аддзяленне ДПМ. Багаты творчы і педагагічны вопыт Чырвонцавай В.М. дазволіў стварыць абгрунтаваную методыку выкладання выцінанкі і вучэбную праграму, зацверджаную Міністэрствам культуры РБ у 2001 годзе.
У ходзе экспедыцый 2018г. па Клецкаму раёну быў вынайдзены элемент мастацтва выцінанка (ДУ «Клецкі раённы цэнтр культуры», кіраўнік экспедыцыйнай дзейнасці Пілецкая В.А).Зафіксавана Пілецкай Вольгай у ходзе экспедыцый 2018 года з апытання Лобкі Ганны Іосіфаўны 1941 года нараджэння, жыхаркі вёскі Кухчыцы Клецкага раёна:напярэдадні Вялікдня прыбіралі хату ў папяровыя карункі. Набывалі тонкую цыгарэтную паперу ў «шпікулянтаў», што хадзілі па хатам, і выбівалі гільзамі з-пад куль фіранкі на вокны. Чаму гільзамі? А таму, што нажніцы пасля вайны не ў кожнай хаце былі, а гільзаў на зямлі валялася колькі хочаш рознага дыаметру. Тэхналогія простая — клалі паперу на малюнак (напрыклад, на абрус), абводзілі рысы алоўкам. Затым клалі паперу на драўляную калодку і высякалі ўдарам малаточка гільзамі дробненька дзірачкі па намалёваным контуры. А хто і сам прыдумляў узоры : птушкі, кветкі. А далей з бінта ўсё рабілі, нешта там на вілку наматвалі…
Зафіксавана Пілецкай Вольгай у ходзе экспедыцый 2018, 2019 года з апытання Рамашкі Соф’і Іванаўны, 1942 года нараджэння, жыхаркі агр. Морач Клецкага раёна: рабілі папяровыя фіранкі са звычайных газет. Кіпу газет, каб фіранкі на вокны былі аднолькавыя, клалі на драўляную калодку, алоўкам малявалі абрысы кветак ( ці птушак, хто што прыдумае) і высякалі гільзамі з дапамогай малаточка. Зубчыкі па краю фіранкі рабілі нажніцамі. Гэтыя кветачкі падмалёўвалі вішневым колерам, лісточкі—зяленым. Фарбаў у продажы хапала, бо жылі на мяжы з Польшчай, і гэтай фарбай малявалі, што тканіну і ніткі фарбавалі. Мацавалі гэтыя фіранкі запаранай бульбай. А яшчэ выцінанкай на Морачы аздаблялі «чырвоны кут»,дзе сядзелі маладыя на вяселлі… Я дык са сваім мужам і пазнакомілася, як раз як фіранкі сядзела на ганку біла, а ён з дзвюма баханкамі хлеба пад пазухамі падыйшоў.
Зафіксавана Пілецкай Вольгай у ходзе экспедыцый 2018 года з апытання Баршчэўскай Ганны Уладзіміраўны 1942 г.н. жыхаркі горада Клецка: да замужаства жыла ў вёсцы Шчэпічы Клецкага раёна. Помню, як рабілі ўсё гэтага «Павучка» з паперы, прыкладна ў канцы 50-х і ў пачатку 60-х. Па прызначэнню нагадвае саламянага павука, але больш просты. З саломы, то красівы, але ж рабіць доўга, ды і шкада спальваць, калі павуцінне заводзілася. Рэзалі павучка, калі час быў, каб хату ўпрыгожыць. Нарэжаш, развернеш, а тады за лапкі яго, дый бэльку пад столлю. Вісеў ён доўга, а калі павуцінне заводзілася, змёў мятлой ды і ў печку. Каб павялічыць памер паперы, лісты склейвалі запаранай бульбай, а замест грузікаў выкарыстоўвалі сушаныя сліўкі. Паперу маглі выкарыстоўваць чарцёжную, ці якую хто знойдзе.
Зафіксавана Пілецкай Вольгай у ходзе экспедыцый 2019 года з апытання Васілеўскай Алены Уладзіміраўны 1936 г.н. жыхаркі вёскі Гурнаўшчына:гэта нашы першыя фіранкі былі з газет. Ото кіпу бралі, па краям сшывалі, а далей хлопец у нас адзін быў, рысаваў хораша. То бяжым да яго і ён нам ужо малюе, а потым ужо на достачку пакладзеш, ды звычайным нажом рэжаш. Як ужэ выражаш, так і будзе. Зараз не магу, рукі слабыя. А далей ужо з марлі ці бінта доўгія рабілі. На лямпачку марлю нацягвалі ды грабушком, што вошы вычосваць, раздзвігалі ніткі. Ды і на абразы тожа вешалі. А потым яшчэ на базары папяровыя фіранкі куплялі, на іх кветачкі наклеяныя з бумагі былі, мо хто і сам рабіў. А тады, як ужэ лепш жыць сталі, то ўжэ і з ткані рабілі фіранкі.
З апытання 2021 г.Казлоўскага Сяргея Казіміравіча 1976 г.н. жыхар горада Клецка: упершыню выцінанкай у школе займаўся, сняжынкі рэзалі, але асобай цікавасці гэта праца не вызывала. Яшчэ мама расказвала, як выцінанкі выразала і хату прыбірала да свята: на паліцы, іконы (замест рушніка выцінанку вешала).Мае выцінанкі нясуць мастацкі характар з выкарыстаннем традыцыйных тэхнік. Выкарыстоўваю раслінныя і геаметрычныя матывы, абрысы людзей і жывёлін. У асноўным, ў сваіх выцінаках прытрымліваюся сіметрыі.
Пілецкая Вольга Аляксандраўна 1987 года нараджэння, жыхарка горада Клецка: каб знайсці сляды выцінанкі на Клеччыне, штогод арганізоўваю рад даследчых экспедыцый, вяду цеснаю працу са старэйшымі носьбітамі, пераймаю і асвойваю тэхналогію вырабу мясцовых фіранак. Ствараю калекцыі асабістых сучасных выцінанак, са сродкаў масавай інфармацыі – часопісаў, газет, як і ў даўнешнія часы. Творчая выцінанка цесна звязана з культурнымі з’явамі «Прыдарожныя крыжы», «Вакенцы закінутых хатаў» і інш. Працы з тлумачэннем можна назіраць на асабістай старонцы Інстаграм voliechka_piletskaya.
Выцінанка – ажурны ўзор, выразаны з чорнай, белай або каляровай паперы. З канца 19 ст. сустракаецца ў інтэр’еры сялянскага жыцця на тэрыторыі Беларусі, выцінанкай аздаблялі вокны, сцены, мэблю, выкарыстоўвалі у якасці элементаў для святочных убораў, галаўных ўбораў, элементаў каляднай зоркі.
Выцінанкі штогод замяняліся на новыя. У цяперашні час выцінанкі выконваюць з дапамогай нажніц, разцоў з белай альбо рознакаляровай паперы. Тэхніка вырабаў выцінанкі здаецца вельмі простай, але патрабуе веданне асноў кампазіцыі, настойлівасці, захаплення гэтай справай.
Першаўзоры беларускай выцінанкі, як і гродзенскай, захаваліся ў адзінкавых экзэмплярах. Дзякуючы энтузіястам-даследчыкам народнай культуры, асобныя вырабы з паперы ўтылітарнага прызначэння былі зафіксаваны на фота і змешчаны ў вядомых рэспубліканскіх выданнях па традыцыйнай культуры. Пры даволі масавым бытаванні выцінанкі рэгіянальныя асаблівасці прасочваюцца невыразна. Больш дакладныя звесткі пра рэгіянальныя (лакальныя) асаблівасці гэтага народнага мастацтва даюць успаміны старэйшых носьбітаў традыцыі выразання з паперы. Так, на Навагрудчыне існавала адметная тэхніка ўпрыгожвання папяровымі ўзорамі свайго жылля. Мясцовыя гаспадыні не толькі дэкарыравалі палічкі і рэзалі сняжынкі на Каляды, але і рабілі складаныя (рапортныя) фіранкі на вокны, ручнікі-набожнікі, сурвэткі пад пірагі. Асновай такіх вырабаў з’яўляецца ромбавідная сетка, якая імітуе ячэйкі гардзіннага палатна, вязанага з нітак. На іх размяшчаюцца сіметрычныя буйныя кветкі або букеты, а па краях выбіваюцца зубчыкі паўмесяцам або вугольнікамі. Для работы скарыстоўвалі толькі ёмкія, шчыльныя лісты паперы (цяпер – ватман). Дзеля больш дакладнай імітацыі гафтаваных вырабаў традыцыйную тэхніку выразання дапаўнялі адметнымі прыёмамі: выбіваннем кружкоў трубачкамі, выразанне нажом на дошцы, выбіванне ўзораў цвіком альбо долатам з дапамогай малатка. Гэта адметная тэхніка “выбівання” пэўнага малюнка на паперы існавала на Навагрудчыне ў 30-я і пасляваенныя гады мінулага стагоддзя. Пэўны час традыцыя была забыта. І толькі ў 1998 годзе дзякуючы супрацоўніку Навагрудскага гісторыка-краязнаўчага музея Ніне Пятроўне Шурак (1932-2009) навагрудская выцінанка-выбіванка набывае новае жыццё. У 2016 годзе традыцыя вырэзвання з паперы (выцінанка-выбіванка) у Навагрудскім раёне была ўключана ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.
У творчасці большасці гродзенскіх майстроў выцінанкі прасочваюцца элементы традыцыйнага рамяства ў спалучэнні з асабістым мастацкім пераасэнсаваннем. Такі падыход да мастацтва выцінанкі характэрны майстрам г.Гродна, Гродзенскага раёна, г.Ліды. Гэта натхняе творцаў звяртацца да вытокаў народнай культуры і праз выцінанку тактоўна яе трансліраваць у сучасным асяроддзі. У работах майстроў выцінанкі з Астравецкага, Воранаўскага, Карэліцкага, Мастоўскага, Свіслацкага, Слонімскага раёнаў асабісты мастацкі стыль пераважае. Нездарма сучаснае майстэрства выцінанкі часам называюць “папяровай графікай”, а мастацкія кампазіцыі, выкананыя ў тэхніцы выцінанкі, параўноўваюць са “станковымі” творамі
