Музычна-інструментальная традыцыя Смаргонскага раёна – ўзор рэпрэзентацыі народнага музычна-інструментальнага выканальніцтва Гродзенскага Панямоння з тыповымі стылістычнымі характарыстыкамі. Народная музыка гісторыка-этнаграфічнага рэгіёна фарміравалася ва ўзаемадзеянні з культурнымі плынямі суседніх рэгіёнаў і пад уплывам гістарычных падзей XX ст. Элемент складаецца з комплекса ўменняў і навыкаў ансамблевага выканальніцтва ў складзе капэлы традыцыйнай траістай музыкі (падбор музычнай партыі па слыху, дакладнае пачуццё рытму, свабоднае валоданне інструментам і музычнай імправізацыяй і інш.), музычна характэрнага мясцовага рэпертуару танцавальнай і абрадавай (вясельнай) музыкі, практыкі музычна-інструментальнага выканальніцтва ў мясцовай супольнасці.
На сенняшні дзень дакладна зафіксаваны даследчыкамі склад мясцовай музычна-інструментальнай капэлі, шырокавядомая ў рэгіёне і вельмі папулярнай у першай палове ХХ ст.: яна складалася з саліруючай скрыпкі, часам – узмоцненай кларнетам, акампануючага мелодыю гармоніка, акардыёна ці дуды, рытмізуючага музычную фактуру барабана. Элемент адносіцца да «мастацтва стабілізаваных капэль з налажаным міжпакаленным перайманнем». Для такіх капэляў характэрны: стабілізаванасць (сістэматычнае перыядычнае выканальніцтва на мясцовых вяселлях і танцавальных вячорках); абрадавасць (музыка на вяселлях) і танцавальнасць (музыка на танцавальных вячорках); міжпакаленнае перайманне, праяўленае ў сямейным гурце Ч.Жыха, а таксама змешаных (даросла-падлеткава-дзіцячых) калектывах Смаргонскага раёна.
Смаргонскія найгрышы ўключаюць цыкл вясельных маршаў, разнастайныя полькі, вальсы, мелодыі розных танцаў і некаторых песень.
Для музычнага рэпертуару інструментальнай традыцыі Смаргонскага раёна характэрны песенны склад мелодыі найгрышаў, паўторнасць і квартавыя хады ў невялікім дыяпазоне гучання мелодыі. просты рытмічны малюнак, выкарыстанне пераменнасці ладу (у асноўным з мінору ў мажор). разнастайнасць у тэмпавыя малюнках
У складзе пэўнага рэпертуарнага аб’ёму элемента вартыя ўвагі інструментальныя найгрышы, якія захаваліся на Смаргоншчыне:
цыкл вясельных маршаў: “Вясельны”, “Калі благаслаўлялі”, “Калі на каня сядалі”, “Як за стол садзіцца”, “Як усе госці ўселіся”, “Як дораць маладую”;
полькі “На кажухі”, “Полька-паспалітаўка”, “Чэшская”, “Шабасоўка”, “Петраградка” (“Таргашка”);
вальсы: “Вішанька” “Старынны вальс”; “Польскі вальс”; “Вальс Багдановіча”; “Златыя горы”, “Афіцыянтка”;
найгрыш “Велікодны”;
найгрышы да танцаў “Ліцвін”, “Нарэчанька”, “Кракавяк”, “Польскае танга”, “Польскі факстрот”, “Лявоніха”, “Обэрак”, “Куханэчак”, “Крэўскі мазурэк”, “Казачка” (“Казачок”), “Лысы”, “Магдаленка”, “Падыспан”;
найгрышы да песень: “Ой, ляцелі гусі з броду”, “Зялёны дубочак, шырокі лісточак”, “У полі тры дубы”, “Надзену я майку, майку галубую”, “Колькі ў небе зор” і інш.
Адметным прадстаўніком мясцовых музыкаў быў Уладзіслаў Іванавіч Будзько (1919-2016 гг.), унікальны музыка-самавук, які большую частку свайго жыцця граў са сваёй музычнай капэлай танцы і вяселлі па ўсёй акрузе. У 1990-я гады яго выканальніцкае майстэрства «з рукі на руку» пераняў мультыінструменталіст Чэслаў Альфонсавіч Жых, які зладзіў сямейную музычную капэлу і арганізаваў калектыў “Гулянок” з вучняў школы мастацтваў.
Сёння “Смаргонскія найгрышы” практыкуюцца на тэрыторыі г. Смаргонь і аг. Жодзішкі, дзе жывуць і працуюць носьбіты. Народная музыка Смаргоншчыны жыве і выконваецца па сённяшні дзень на вяселлях мясцовых жыхароў, а таксама на раённых, абласных і рэспубліканскіх святах, танцавальных імпрэзах, фестывалях і конкурсах. Дзеці і моладзь засвойваюць музычную традыцыю шляхам выканальніцкага пераймання на розных інструментах праз навучанне ва ўзорным ансамблі народнай музыкі “Гулянок” ДУА “Смаргонская ДШМ імя М.К.Агінскага”, узорным фальклорным гурце “Нальшчаначка” ДУА “Вучэбна-педагагічны комплекс Жодзішкаўскі яслі-сад-сярэдняя школа”, аматарскім калектыве супрацоўнікаў ДУК “Смаргонскі раённы цэнтр культуры”. Традыцыя перадаецца ад спрактыкаваных музыкаў да маладых. Яны іграюць у складзе вышэйадзначаных аматарскіх калектываў, а таксама самастойна на святах і вечарынах для сваіх родзічаў, сяброў і знаёмых.
Захаванне традыцыйнай музыкі вітаецца жыхарамі Смаргоншчыны, якія ведаюць мясцовую музычна-інструментальную традыцыю і жадаюць, каб яна працягвалася
Выцінанка – традыцыйнае мастацтва выразання з паперы, распаўсюджанае на тэрыторыі Беларусі. На беларускіх землях яна з'явілася падчас станаўлення мясцовай папяровай вытворчасці ў XVI стагоддзі. Першапачаткова вырабы з паперы выкарыстоўвалі для ўпрыгожвання царкоўных інтэр'ераў, абразоў. У XIX-пачатку XX стагоддзяў выцінанка стала традыцыйным заняткам. Яе выкарыстоўвалі ў царкоўных і свецкіх інтэр'ерах у якасці апраўлення вокнаў, дзвярэй, а таксама як абрусы і сурвэткі. У гэты ж час сталі папулярныя партрэтныя сілуэтныя выразанні і аб'ёмныя кампазіцыі з паперы — выявы птушак, ліхтароў, зорак асабліва падчас каляндарных святаў. У 1960-1970-я гады ў Беларусі адбылося адраджэнне выцінанкі, але ўжо на больш прафесійным узроўні. У абласных цэнтрах і рэгіёнах фарміруюцца аб'яднанні і школы майстроў, з'яўляюцца навуковыя даследаванні і публікацыі. На сённяшні дзень мастацтва выразання з паперы выкладаецца ў многіх установах адукацыі: мастацкіх школах, вучылішчах і універсітэтах. Пры гэтым выцінанка працягвае заставацца спосабам творчага самавыражэння. Рознымі шляхамі перадаюцца традыцыйныя веды і навыкі па выразанню з паперы з пакалення ў пакаленне. Для беларускай выцінанкі характэрныя каларыстычная стрыманасць, функцыянальнасць, кампазіцыйная строгасць. Стылістычна яна спалучаецца з іншымі відамі народнага мастацтва і сімволікай народнага арнаменту. Традыцыйна майстры выкарыстоўваюць розныя прыёмы выразання з паперы – ад простага выразання сіметрычных кампазіцый нажніцамі да злучэння складаных фігур з дапамогай нажніц і стамескі. На захадзе Беларусі выкарыстоўваецца традыцыйная тэхніка выразання па кардоне з дапамогай спецыяльнага разца і малатка. Сучасная беларуская выцінанка адрозніваецца багаццем і разнастайнасцю жанраў і форм, кампазіцыйных рашэнняў. Але ў яе аснове ляжаць гістарычны вопыт, падыходы і метады, выпрацаваныя майстрамі з розных куткоў Беларусі.
Выцінанка – від народнага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, ажурны ўзор, выразаны з чорнай, белай альбо каляровай паперы, а таксама тэхніка традыцыйнага выразання з паперы.
Асноўныя рысы народнай выцінанкі – сіметрыя і дэкаратыўнасць вобразаў. У беларускай выцінанцы выкарыстоўваюцца восевы (люстраны), радыяльны і рапортны віды сіметрыі, а таксама сінтэз некалькіх яе відаў. Прызначэнне выцінанкі – насценнае і столевае ўпрыгажэнне, фіранка на акно, сурвэтка, рагавічок на паліцу, цацка для дзіцяці, аздабленне для абраза, труны. У цяперашні час выцінанка папулярна як самастойны твор мастацтва для ўпрыгожвання інтэр'еру, тэхніка графічнага мастацтва для афармлення кніг, плакатаў, паштовак і інш.
